Ouderenpsychiater An Haekens betreurt dat psychische problemen van ouderen niet altijd ernstig worden genomen. Lijden is op elke leeftijd even rauw en hard.
 

Je zal maar senior zijn. Sinds maart is het leven voor iedereen ingrijpend veranderd, niet het minst voor onze oudere medeburgers. Aanvankelijk was er, ondanks de angst en het gevoel van dreiging, in de eerste maanden een groot gevoel van verbondenheid. Massaal telefoneerden, skypeten en ‘e-peritiefden’ we en zongen we mee met Ramses Shaffeys ‘We zullen doorgaan’. We zagen mooie filmpjes van (klein)kinderen die liefdevolle boodschappen overbrachten aan hun (groot)ouders, we kregen inkijk in de woonzorgcentra en leerden hun bewoners kennen.

Maar na enkele maanden, en zeker sinds de tweede golf, werd het voor veel mensen nog zwaarder. We telefoneren veel minder en het wegvallen van structuur, perspectief, ontmoetingsmogelijkheden, sociale contacten, zinvolle en zingevende activiteiten, kortom de maandenlange afzondering,begint zijn tol te eisen, zeker voor alleenstaande ouderen.

Bovendien worden ouderen vrijwel dagelijks geconfronteerd met berichten in de media: dat de strenge maatregelen, zoals de lockdown, genomen zijn voor hen, dat jonge mensen en de economie zware offers moeten brengen voor de kwetsbare mensen in de samenleving. Plots vallen oud en kwetsbaar samen. Geregeld duiken er stemmen op die beweren dat ouderen ‘dor hout’ zijn in de samenleving en we misschien beter het virus kunnen laten rondrazen. Alsof het leven van iemand op oudere leeftijd minder waard zou zijn.

Wie zijn de ‘65-plussers’?

Ouderen kampen daardoor steeds vaker met kopzorgen, die niet altijd ernstig genomen worden. Veel jonge mensen beseffen niet dat op oudere leeftijd psychische pijn even scherp aanvoelt als op jongere leeftijd. Rouwen, eenzaamheid, angst, depressie: lijden is op alle leeftijden even rauw en hard. Waarom zouden psychische problemen van een hoogbejaarde niet evenveel aandacht en zorg verdienen? Waarom zouden ouderen niet even goed geholpen kunnen en moeten worden?

Laten we in deze Ouderenweek kijken naar de kansen die de coronacrisis biedt. Ouderen zijn de laatste maanden veel in beeld geweest. Aanvankelijk werden ze als één homogene groep beschouwd. Bepaalde beslissingen waren van toepassing op alle ‘65-plussers’. In de realiteit is er in geen enkele groep zo’n grote diversiteit als in die van ouderen. De ene 80-jarige is nog erg actief, terwijl de andere volledig afhankelijk kan zijn van zorg. Gelukkig is het beleid inmiddels bijgestuurd.

Ook kregen we een ander beeld van ouderen te zien. In de berichtgeving kwam meer ‘diversiteit’. We zagen niet alleen hulpbehoevende, afhankelijke ouderen, maar ook krachtige ouderen die hun stem wilden laten horen en inspraak eisten bij de beleidsvorming. Ouderen toonden hoe veerkrachtig ze zijn, vertelden dat ze zich ergerden aan (te makkelijke) oorlogsmetaforen en dat hun ervaring hen sterkte om met de situatie om te gaan en ‘het leven te pakken gelijk het komt’.

Nog nooit kregen we zoveel inkijk in woonzorgcentra. We leerden hoezeer bewoners verbonden zijn met de buitenwereld en hoe dodelijk het kan zijn om hen dat langdurig te ontzeggen, een fout die we in de tweede golf niet meer gemaakt hebben.

Wat als later nu is?

De maatschappelijke verontwaardiging uit het voorjaar, toen bepaalde ethische adviezen de perceptie creëerden dat ouderen niet meer terecht zouden kunnen in de ziekenhuizen, leerde ons dat onze samenleving wel degelijk begaan is met de ouderen, ook al leek dat de laatste jaren soms anders. We kunnen veel van ouderen leren, zoals hoe om te gaan met verlies en kwetsbaarheid.

De coronacrisis geeft de samenleving de kans om weer het ware gelaat van oudere mensen, hun families en verzorgenden te laten zien. Ouderen zijn geen ‘dor hout’, maar mensen van vlees en bloed die dromen, vrezen, missen en liefhebben. We kunnen veel van hen leren, zoals hoe om te gaan met verlies en kwetsbaarheid.

Onlangs vertelde de 77-jarige zanger Rob de Nijs in een Nederlandse talkshow over de impact die de ziekte van Parkinson op hem heeft. Hoewel hij zich voorgenomen had om niet meer in het openbaar te zingen, begon hij plots mee te zingen, toen de muzikanten die bij hem aan tafel zaten een van zijn laatste liedjes – ‘Wat als later nu is?’ – inzetten. Het was een ontroerend moment: zo kwetsbaar en tegelijk zo krachtig. Zoals wij allemaal zijn.

An Haekens, ouderenpsychiater en hoofdarts bij de Alexianen Zorggroep in Tienen